مسئلۀ خوابیدن کودکان یکی از دغدغههای همهگیر در میان ما والدین است که شاید درگذشتههای نهچندان دور آنقدرها ذهن مادرها را درگیر نمیکرد، یک دلیل عمدهاش شاید زندگی در خانههای حیاطدار و در میان باغها که وسعت کافی برای بازیهای کودکان داشت بود؛ چون باعث میشد تا بچهها در همان ساعات ابتدایی شب از خستگی بیهوش شوند و اصلاً کار به درگیریهای امروز خانوادهها نمیرسید.
اما برای اینکه در شرایط امروز خانوادهها که درست زمانی که پدر و مادر از فعالیتهای روزانه خستهاند و فقط نیاز به یک بالش دارند تازه بچهها سرحال و قبراق بالای سرشان بالا پایین میپرند، بتوانیم سطح چالشها را به حداقل برسانیم؛ باید یکروال و عادت خواب برای خانواده تعریف کنیم. اگر کودک ما از ابتدا روال خوابیدن در خانه را بداند؛ مثلاً اینکه بداند بعد از خوردن شام و مسواک باید به رختخواب برود و کتاب قصهاش را انتخاب کند، این روال مانند بیدارشدن صبح و صبحانه خوردن جزئی از برنامۀ روزانهاش میشود و خیلی بیدردسرتر به خواب میرود در نتیجه کل خانواده در آرامش میخوابند.
اما کودکی که ساعت خواب معینی ندارد و مثلاً نمیداند بعد از شام باید چهکار کند و تا مشغول فعالیتی میشود ناگهان و بدون مقدمه با آهنگ وقت خواب است مواجه میشود و فرصتی برای آمادهشدن برای خواب ندارد در نتیجه بسیار مقاومت میکند و به نظرش این قانون ناعادلانه میآید.
زندگی کودک باید قوانین مشخص و روال معینی داشته باشد و برای کودک کاملاً قابلپیشبینی باشد؛ چون جسم و ذهن کودک همواره دنبال تجربیات جدید است که انتظار دیگران از او، خودش از خودش را نیز افزایش میدهد برای همین به تکیهگاه امنی نیاز دارد که داشتن روند ثابت روزانه این احساس امنیت را برای کودک فراهم میکند.
زمان خواب
برای تصمیمگیری در این موضوع باید برنامۀ خانواده و مقدار خوابی که کودک به آن نیاز دارد موردتوجه قرار گیرد. همچنین زمان انتقال هم یعنی زمانی که یک کودک نیاز دارد تا برای خوابیدن آماده شود خیلی مهم است. چون ممکن است یک کودک فعال باشد و مثلاً یک ساعت زمان برای آرامگرفتن و خوابیدن نیاز داشته باشد؛ اما کودک دیگر بهمحض گذاشتن سر روی بالش خوابش میبرد. اگر کودک صبح مدرسه یا مهد یا نزد پرستار میرود باید این زمان را هم در نظر بگیرید که کودک علاوه بر خواب کافی شبانه وقت برای آمادهشدن روزانه هم داشته باشد.
علائم خستگی
برای برنامه خواب باید علائم خستگی و دوران فعالیت و سکون روزانۀ او را هم در بیاورید؛ چون هرچه امه خواب به برنامه بیولوژیک بدن نزدیک باشد، کودک بهتر آن را میپذیرد، مثلاً علائمی مثل تندخو شدن یا بیقراری و رنگپریدگی. کودک بزرگتر ممکن است انگشتش را بمکد یا مو دوردستش بپیچد یا چشمش را بمالد. رفتارهای حادتر یا تحریکپذیری و تغییر کیفیت صدا هم ممکن است مشاهده شود. این رفتارها نشانۀ خواب است و اگر شبی زودتر از معمول علائم را دیدید یعنی آن شب باید ساعت خواب تغییر کند.
گاهی به والدینی که کودکشان راحت نمیخوابد توصیه میشود خواببین روز کودک را حذف کنند در حالیکه این کار کودک را عصبی میکند و والدین را عصبیتر. چون کودکی که بیش از حد خسته باشد آنقدر آزرده است که راحت نمیخوابد و احتمال اینکه دچار ترسهای شبانه شود خیلی بیشتر است.
توجه کنید که ساعات بعد از شام وقت بالابردن تحریک و بازی یا رفتن به خرید و کارهای اینگونه نیست بهخصوص والدین شاغل که در طول روز وقت ندارند ممکن است بخواهند در یکی دو ساعت پایانی شب جبران کنند؛ اما بهتر است بهجای آن صبح یکی دو ساعت زودتر از خواب بیدار شوید و مدتی را در کنار کودک باشید.
برنامۀ خواب
اگر برنامۀ خواب برای کودک دلنشین باشد، از کشمکشهای شبانه برای خوابیدن جلوگیری میکند. به تعویقانداختن زمان خواب توسط کودک دلایل مختلفی دارد؛ مثلاً نمیخواهد از ماجراهایی که در غیبتش رخ میدهد غافل بماند. یا بعضی دوست ندارند با خوابیدن از عزیزانشان جدا شوند. بعضی کودکان هم همانطور که در بالا گفتیم؛ چون فعال هستند به زمان زیادی نیاز دارند تا فعالیتهای روزانه را خاتمه دهند و آرام بگیرند و آماده خواب شوند.
در طول زمان انتقال میتوان برنامههای خاصی اجرا کرد که برای همۀ اعضا ارزشمند باشد و نیاز به امنیت روحی، محبت و آرامش را در کودک تأمین میکند. در اجرای برنامه اولاً باید ثابتقدم بود و به طور منظم اجرا کرد و دوم اینکه کودک باید بداند در هر مرحله از برنامه باید چه بکند و سوم حق انتخاب است مثلاً کتابی که قبل از خواب باید خوانده شود را خودش انتخاب کند یا لباسخوابش را یا اگر عادت به گوشدادن یک موسیقی ملایم یا لالایی دارد خودش انتخاب کند. بهتر است پدر و مادر هر دو در برنامۀ خواب مشارکت کنند و بنا به مدل کودکشان از بیست دقیقه تا یک ساعت وقت برای زمان انتقال بگذارند.
جدول خواب
برای ملموس شدن ماجرا برای کودک و اینکه خودش بتواند برنامه را ببیند و برای اجرا همکاری لازم را داشته باشد میتوانید از یک پوستر مقوایی بزرگ استفاده کنید و هر قسمت را شمارهگذاری کرده و طراحی کنید. مثلاً به این صورت 1.پوشیدن پیژامه ۲. خوردن میوه ۳. مسواک دندانها ۴. خواندن کتاب ۵. رفتن به دستشویی ۶. روشنکردن چراغخواب ۷. بغلکردن و بوسیدن ۸ . خوابیدن. البته این صرفاً نمونه است و شما طبق ارزشها و علایق خودتان برنامه را میتوانید تغییر دهید. این جدول را در معرض دید بچهها و روی در اتاقخواب بچسبانید. بگذارید بچهها در انجام این مراحل گامبهگام شما را راهنمایی کنند. پس از یک یا دو هفته، این برنامه جزو عادات آنها شده و وقت خواب را بهراحتی رعایت میکنند.
یکی از عوامل مهم که بر برنامه خواب تأثیر میگذارد سطح رشد کودک است. بهموازات رشد کودک و افزایش فعالیتهایش برنامه هم باید تغییر کند طوری که بامهارتهای جدید او هماهنگی داشته باشد.
مثلاً در دورۀ نوپایی برایش کتاب میخوانید. یا موسیقی میگذارید که اغلب بچهها را آرام میسازد. طفل نوپا علاقه به سرگرمیهای مشارکتی دارد پس میتوانید؛ مثلاً برنامۀ خداحافظی با اعضای بدن یا لوازم خانه را داشته باشید.
برای کودک پیشدبستانی توان تختهبازیهای ساده را به برنامۀ موسیقی و کتابخوانی اضافه کرد. مثلاً بازیهای شمارش و تشخیص اعداد و شناخت رنگها یا نمایش عروسکی داستانهای معروف. البته تعداد داستانهایی که باید خوانده شود یا دفعاتی که بازی میتوان انجام داد باید از قبل مشخص باشد تا موجب اوقاتتلخی و بههمخوردن آرامش نشود.
کودک دبستان هم باید تشویق شود که مسئولیت بیشتری برای برنامۀ خواب خود به عهده بگیرد. مثلاً قبل از خواب مدتی تنها باشد، بهآرامی بازی کند، به موسیقی گوش دهد یا کتاب بخواند.
گاهی بعضی کودکان هم از اشیا انتقالی مثل یک عروسک خاص یا پتو و بالش مخصوصی استفاده میکنند که اتفاقاً میتواند به آرامش و روند خوابشان کمک کند.
برنامۀ خواب نباید به آخرین نبرد روز تبدیل شود. با یک برنامۀ مناسب، آمادهشدن برای خواب میتواند کار خوشایندی باشد. بعضی خانوادهها آن را با روشهای بهیادماندنی و ارزشمند به فرصتی برای ارتباط بیشتر و ایجاد امنیت و آرامش در خانه و فعالیتی خاطرهانگیز تبدیل میکنند.
منابع:
- کلیدهای برخورد با مشکلات خواب کودکان/ نویسنده: سوزان ای. گاتلیب/ مترجم: اکرم کرمی/ انتشارات: صابرین
- راهنمای کامل تربیت کودک/نویسنده: الیزابت پنتلی/ مترجم: اکرم قیطاسی/ انتشارات: صابرین
افکارتان را باما در میان بگذارید