آموزش و یادگیری بخش مهمی از زندگی هر انسان است و همه انسان ها در طول زندگانی خود تحت تعلیم و آموزش قرار می گیرند این امر در مقاطع مختلف تحصیلی و در فضای آموزشی گوناگون مانند کودکستان، دبستان راهنمایی و دبیرستان و …. صورت می گیرد. بنابراین مراکز آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

به لحاظ اینکه فضای آموزشی و محیطی که در آن به امر آموزش و یادگیری پرداخته می شود تاثیر بسیار مهمی در امر یادگیری دارد دقت در طراحی و ساخت فضای آموزشی باید مورد توجه معماران و برنامه ریزان کشوری قرار گیرد و طراحی اینگونه فضاها به نحو احسن انجام شود.

در طراحی فضای آموزشی دو مورد اساسی وجود دارد که نقش بسیار مهمی را در چگونگی طراحی فضای اموزشی  بازی می کند و آن دو مورد که یکی جنسیت افراد استفاده کننده از فضا و دیگری مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده می باشد اصول کلی فکر یک طراح را برای طراحی مشخص می کند. در این مقاله مواردی که برای داشتن یک فضای آموزشی استاندارد باید مورد نظر قرار داده شود ذکر شده است. 

فضاهایی که در یک فضای آموزشی باید مورد استفاده قرار گیردند عبارتند از :

1. فضاهای آموزشی : که شامل : کلاس های درس – کارگاه – آزمایشگاه – سالن سخنرانی یا همایش – کتابخانه – سالن سمعی و بصری – سالن امتحانات می باشد .

2. فضاهای رفاهی خدماتی : که شامل سرویس های بهداشتی – سلف سرویس – انباری و موتورخانه – زمین و سالن ورزشی – زمین های بازی و محوطه

3. فضاهای ادرای : که شامل اتاق های اداری – مدیریت و معاونین – آرشیو و بایگانی – اتاق های مشاوره تحصیلی – اتاق اساتید و معلمان – اتاق جلسات – بخش سرایداری و نگهداری نیز می باشد.

4. بخش آموزشی و پژوهشی : در طراحی فضاهای آموزشی و پژوهشی که در بالا ذکرشد نوع طراحی هر کدام از آنها بسته به شمار افراد استفاده کننده از آنها متغیر و متفاوت است در طراحی چنین فضاهایی بی شک ملاحضات فرهنگی تمدنی مذهبی و … مناسب با نوع اجتماع و محیط در استاندارد های طراحی فضاهای آموزش تاثیر گذار است .

در مورد استقرار چنین فضایی در فضای آموزشی می توان دو موقعیت را لحاظ کرد:

۱- این فضاها قابل دسترسی از راهرو یا فضاهای واسطه باشد.

۲- قابل دسترسی از حیاط مدرسه یا فضای ورودی باشد.

در زیر مشخصات یک سالن چند منظوره ورزشی را که در کنار یک فضای آموزشی لحاظ شده است را نشان می دهد:

ضوابط طراحی ایمنی پلکان در فضای آموزشی:

برای برقراری ارتباط در ساختمان ها از پله شیب یا رامپ استفاده می گردد.

ضوابطی که در زیر آمده باید در پلکان مدارس و فضاهای آموزش رعایت گردد:

۱- تعداد پله هر پلکان نباید از ۳ پله کمتر باشد (وجود ۱ یا ۲ پله باعث برهم خوردن نظم و تعادل حرکتی در بین افراد می شود و به اصطلاح پله دیک وان دایک ایجاد می گردد.)

۲- برای پلکان پیش از ۳ پله باید نرده طراحی و اجرا شود.

۳- ارتفاع نرده برای بزرگسالان ۹۰ سانتی متر و برای کودکان ۷۵ تا ۸۰ سانتی متر است.

۴- فاصله میان پله و سقف آن نباید از ۲ متر کمتر باشد (این فاصله عمودی اندازه گیری می شود.)

۵- برای تعیین اندازه کف پله و سینه پله در فضاهای آموزشی از فرمول زیر استفاده می شود:

کف پله = t ارتفاع پله = h t+2h = 61&63

نحوه جانمایی فضاها در ساختمان چند طبقه:

۱- فضاهای اداری عموما بهتر است در طبقات اول و دوم قرار گیرند تا عبور و مرور دانش آموزان و به طور کل افرادی که در فضای آموزشی رفت آمد می کنند را مد نظر قرار دهند.

۲- جاگیری کلاس های درس با توجه به پایه تحصیلی متفاوت است در مقطع ابتدایی بهتر است که کلاس ها در طبقات پائین قرار گیرند اما در مقطع راهنمایی و دبیرستان با توجه به سن دانش آموزان پایه های بالاتر در طبقات بالاتر و پایه های پائین تر در طبقات پائین تر قرار می گیرند.

آزمایشگاه و کارگاه ها با توجه به اینکه معمولا دارای وسایل سنگین هستند بهتر است در طبقات پائینی و زیر زمین تعبیه شود.

کتابخانه با توجه به اینکه فضایی است که نیاز به سکوت و دید بیرونی خوبی دارد لازم است در طبقات پائینی قرار گیرد و یا اینکه اگر دید و منظر خوبی رو به ساختمان داریم آن را در بالاترین طبقه و مشرف به منظره طراحی کنیم.

نماز خانه نیز بهتر است در طبقات پائین و نزدیک به حیاط تعبیه شود و سرویس های بهداشتی خارج از فضای آموزشی در حیاط تعبیه شود و همچنین سالن امتحانات و اجتماعات باید در طبقات همکف و زیر زمین و در اولویت دوم در طبقات بالاتر قرار گیرد.

نکته بسیار مهم در طراحی فضاهای آموزشی این است که استفاده از آسانسور در فضای آموزشی به واسطه مسائل ایمنی به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

نور و پنجره در فضای آموزشی:

۱- نور و روشنایی از عوامل بسیار مهم در طراحی هر نوع فضای معماری است.

۲- موقعیت، اندازه، و نوع پنجره تعیین کننده مقدار روشنایی فضا در طراحی فضای آموزشی است. معیار اصلی کیفیت فضای آموزشی نور طبیعی است اما لازم است که نور طبیعی و مصنوعی به طور همزمان استفاده شود و در عین حال جهت کلاس به سمت شمال و جنوب بوده و از ورود اشعه مستقیم خورشید به درون فضا ممانعت به عمل آید.

موارد زیر از جمله اصولی است که باید در طراحی نور و پنجره برای اینگونه فضا ها رعایت شود:

۱- محل نصب پنجره نباید طوری باشد که در موقع باز شدن مزاحمت ایجاد کند.

۲- پنجره هایی که در انتهای راهرو ها کریدور ها و پلکان‌ها نصب می گردند بایستی از کف دارای ارتفاع ۸۰ سانتی متر بوده و در غیر اینصورت باید دارای نرده چوبی یا فلزی مناسب باشد.

۳- حداقل ابعاد بازشو پنجره باید دارای ۵۰ سانتی متر عرض و ۶۰ سانتی متر ارتفاع بوده باشد.

۴- فضای ما بین دو پنجره در کلاس باید حداقل ممکن باشد تا از ایجاد سایه در وسط کلاس جلوگیری شود.

۵- استفاده از بازتابنده نور در کلاس های درس برای جلوگیری از ورود نور خیره کننده به کلاس مناسب است و باید تعبیه شود.

۶- در تامین هوای تازه کلاس معمولا باید از سیستم های تهویه استفاده شود و باز کردن درب و پنجره کلاس راه حل مناسبی نمی باشد.

۷- در کل برای کلاس های درس به طور کلی پنجره با مساحت ۳۰ تا ۶۰ درصد فضای نما و یا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد مساحت کلاس مناسب است.

به این نکته باید توجه داشت که فضای آموزشی کودکستان به دیل خاصیتی که دارد با دیگر مراکر آموزشی تفاوت های دارد

 اندازه‌های استاندارد فضای آموزشی یک کودستان

مناسب ترین زمان برای بردن کودک به کودستان در ایران از ابتدای سه سالگی است. برای ساخت و راه اندازی فضای کودکستان به چه نکاتی باید توجه کنیم؟

مناسب ترین زمان برای بردن کودک به کودکستان در ایران از ابتدای سه سالگی است، اما بنا به نیاز افرادی که مجبورند فرزندان شیرخوار خود را در مراکز نگهداری قرار دهند، می توان 3 تا 8 ماهگی را نیز در نظر گرفت، آن هم تحت شرایطی که آن کودکستان فضای مناسب و امکانات لازم را داشته باشد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. رفتن به کودکستان تا پایان 6 سالگی انجام می شود زیرا پس از آن سال تحصیلی برای کودک شروع خواهد شد.

بی شک هر چه فضای  آموزشی یک کودکستانکودک بزرگ تر باشد تا کودکان آزادی عمل بیشتر و به همان نسبت نظارت مسئولان کودکستان بر کودکان به راحتی صورت بگیرد شرایط خوبی است اما بگذارید کمی دقیق تر پیش برویم، اگر قرار است کودکستانی را برپا کنید باید از استاندارد هایی نیز مطلع باشید. بسته به تجهیزات ثابت همچون قفسه ها، سالن بازی کودکان، تجهیزات متحرک مثل میز و صندلی کودک یا ماشین های اسباب بازی و تعداد کودکان ابعاد استاندارد فضای آموزشی  کودکستان به قرار زیر است:

طبق استاندارد های کشور، گروه های سنی متفاوت در کودکستان ها باید فضای مجزایی نسبت به هم داشته باشند. به طوری که به ترتیب نوزادان (3 تا 10 ماه )، (11 تا 18 ماه )، کودکان نوپا   ( 19 ماه تا 2 سال )، ( 2 تا 4سال ) و ( 4 تا 6 سال ) در اتاق هایی با امکانات متفاوت مستقر می شوند.

نوزادانی که هنوز شیرخوار هستند نیازمند اتاق نگهداری، خواب، تعویض کهنه، تهیه شیر و مکانی برای تجهیزات کودکستان مناسب گروه سنی، قفسه ها و … می باشند که با نظر گرفتن این موارد حداقل فضای مورد نیاز به ازای هر نوزاد 2 تا 3 متر مربع است. ترجیح بر این است که 6 تا 8 نوزاد در یک اتاق باشند. متراژ ذکر شده تا زمانی که کودکان به راه بیفتند و به عبارتی در گروه کودکان نوپا قرار بگیرند همچنان صادق است با این تفاوت که وقتی آن ها به راه می افتند دیگر به جای نیاز به اتاق تهیه شیر به فضای بازی بزرگتر و کلاس های آموزشی و فضای استراحت بیشتری نیازمندند، آنها کم کم در سنین 2 تا 4 سال علاوه بر موارد ذکر شده به میز و صندلی، انواع دیگری از وسایل بازی، تخته نقاشی و از این دست موارد نیازمندند.

سالن غذا خوری نیز از بخش های کودکستان محسوب می شود که می بایست به ازای هر کودک 2 متر مربع فضا در نظر گرفته شود.

سرویس بهداشتی کودکستان باید متناسب با قد کودکان و با قابلیت دسترسی آن ها حتی کودکانی با ناتوانی جسمی باشد، هیچ مانعی نباید برای آن ها در این مکان وجود داشته باشد. از طرفی به ازای هر 20 کودک بزرگ تر از 2 سال حداقل 1 توالت مورد نیاز است که البته نباید در نزدیکی سالن غذاخوری استقرار داشته باشد.

نکته دوم اینکه حداقل هایی نیز برای فضای باز کودکستانکودک وجود دارد. به طور کلی برای کودکان نزدیک به 6 سال، وجود حداقل 6 متر مربع فضای باز به ازای هر نفر جزو استاندارد های تعریف شده است. طوری که دست کم 30 کودک بتوانند در کنار هم بازی کنند که با یک حساب سرانگشتی متراژ 180 متر مربع حداقل متراژ فضای باز است. از دیگر ویژگی های فضای خارجی مورادی مربوط به انواع سطوح به کار رفته در حیاط است، از جمله: سطوح خاکی، شن، چمن، لوازم ورزشی کودک و سطح صاف برای اسباب بازی های چرخ دار و سطوح نرم برای امنیت بیشتر.

پیشنهاد می شود درباره آموزش رنگ آمیزی به کودک بخوانید.

سایر فضاهایی که در کودکستان ها وجود دارد و اندازه آن ها کاملا وابسته به متراژ اصلی مجموعه است شامل موارد زیر است:

آشپزخانه

اتاق مربیان کودکستان و سرویس بهداشتی جداگانه با کودک

تاسیسات

پس به طور خلاصه فضای آموزشی کودکستان :